लाज पनि लजाउने मन्त्रीको हर्कत

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले माघ २७ गते सोनाम ल्होसारको अवसरमा टुँडिखेलमा आयोजित कार्यक्रममा तामाङ समुदायका एक जनालाई मन्त्री बनाउने आश्वासन दिए । जुन कार्यक्रममा जान्छन्, त्यही समुदायलाई खुशी बनाउने गरी अभिव्यक्ति दिनमा उनी माहिर छन् । प्रचण्डले मन्त्रिपरिषद् पुनर्गठन हुने निश्चित भइसकेको भनेको त्यही कार्यक्रममा अघिल्लो वर्ष कबोलेको सहयोग दिन नसकेकोमा खिन्नता व्यक्त गरे । अर्थात् प्रधानमन्त्रीले घोषणा गरेको नगद यो पटक दिने वाचा सुनाए । 

अहिले गठबन्धन सरकारको नेतृत्व गरिरहेका प्रचण्डले घोषणा गरेका सबै कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न सक्ने अवस्था छैन । यदि तामाङ समुदायलाई मन्त्री बनाउने हो भने आफ्नै पार्टीबाट बनाउने हो त ? पक्कै हैन । 

पुस १० गते प्रधानमन्त्री नियुक्त भए पनि मन्त्रिपरिषद्ले पूर्णता पाउन निकै समय लाग्यो । डेढ महिनाको रिक्ततापछि परराष्ट्रले बल्ल नेतृत्व पायो । दलीय भागबण्डाका आधारमा नेपाली कांग्रेसका नेता एनपी साउद मन्त्री भए । खासगरी, रुस–युक्रेन युद्धपछि शक्तिराष्ट्रबीच देखिएको ध्रुवीकरणको असर नेपालमा परिरहेका बेला उनी मन्त्री नियुक्त भएका हुन् । चीन र भारतको सुरक्षा चासो तथा अमेरिकाको उपस्थितिलाई सन्तुलित बनाउनुपर्ने चुनौतीका बीच साउद मन्त्री भए ।

शक्ति राष्ट्रको भ्रमण र चहलपहल बढिरहेकै बेला गत फागुन १५ यता डेढ महिना परराष्ट्र मन्त्रालय नेतृत्वविहीन रह्यो । वैशाख ३ गते मन्त्री नियुक्त उनले विशेषगरी भारतसँग लिपुलेक र कालापानी क्षेत्रमा देखिएको सीमा विवाद, खुला सीमाका कारण बढ्दै गएको सुरक्षा चुनौती, भारतकै अवरोधका कारण भैरहवाको गौतम बुद्ध र पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका लागि हवाई रुट पाउन नसकेका विषयमा पहल गर्नुपथ्र्यो तर १० महिना बितिसक्दा पनि ती काममा कुनै प्रगति छैन । 

परराष्ट्र मन्त्रालय भनेको कूटनीतिलाई नवीकरण गर्ने, सम्बन्ध प्रगाढ बनाउने र सुमधुर राख्ने नै हो । त्यसैले कर्मचारीदेखि सचिव र मन्त्रीमा कूटनीतिक चातुर्यता र निपुणता पहिलो शर्त हो । तर, प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार बनेदेखि भने कूटनीतिक कमजोरी छताछुल्ल भइरहेको छ । कूटनीतिक भाषा, शैली र ज्ञानको अभावले नेपालको स्तर खस्कँदो छ । मन्त्री एकपछि अर्को कूटनीतिक गल्ती दोहो¥याइरहेका छन् ।

मन्त्री नियुक्त भएयता साउदले इजरायल–हमास द्वन्द्व हुनुपूर्व ७ वटा देशको भ्रमण गरे । द्वन्द्वको समयमा नेपालीलाई स्वदेश फर्काउन विमान लिएर आफंै इजरायल पुग्दा वाहवाही कमाए । तर, हमासबाट बन्धक भएका विपिन जोशीलाई छुटाउन सकेनन् । कतार, इजरायललगायत देशका राजदूतसँग भेटेर विपिनको रिहाइका लागि पहल गरेको भने पनि ठोस परिणाम निस्किएको छैन । कूटनीतिक रूपमा सबल नहुँदा पहिलो पटक भएको युद्धविराममा जोशी परेनन् । त्यसबीच साउद कतार पनि पुगे तर, सफलता हात परेन । 

डिसेम्बर ५ मा परराष्ट्र मन्त्रालयले पहिलो पटक रुस–युक्रेनबीच जारी युद्धमा रुसी सेनामा भर्ती भएका ६ जना नेपालीको मृत्यु भएको औपचारिक पुष्टि ग¥यो । देश नै नलडेको युद्धमा हालसम्म १२ जनाको मृत्यु भइसकेको छ । कयौँ युवा बन्धक छन् । तर सरकारसँग त्यसको यकिन तथ्यांक छैन । युगाण्डामा भएको परराष्ट्रमन्त्रीस्तरीय साइडलाइनमा नेपालले राखेको कुराप्रति रुसले कुनै चासो नै दिएन । त्यसपछि स्वदेश फर्किएर प्रधानमन्त्रीले रुसी सेनामा भर्ती नहुन र भर्ती भए सरकारले जिम्मा नलिने गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति दिए । प्रधानमन्त्रीको यो भनाइले नै रुसी सेनामा भइरहेको भर्ती रोक्न रुस इच्छुक छैन भने सरकारको सामथ्र्यले भ्याएन भन्ने नै थियो । 

विदेशमा रहेका नेपालीको समस्या समाधान गर्ने पहिलो दायित्व तालुकदार मन्त्रालयकै हो । तर रुसबाट गुहार मागिरहेकाहरूको गुहार सुनेर पनि सरकार बेखबरजस्तो छ । बरु शरीरमा गोली र छर्रा बोकी दलाललाई पैसा बुझाएर केही युवा आफ्रै स्वदेश फर्किएको खबरले साउदलाई कत्ति लाज लागेको होला ? रुसमा नेपाली युवा मरिरहेको समाचार सार्वजनिक भएपछि पनि साउदले ६ देशको भ्रमण गरिसकेका छन् । परराष्ट्र मन्त्री भएपछि साउद १५ वटा भ्रमणमा १४ देश पुगिसकेका छन् । उनी पुगेका देश र मितिको सूची हेरौं एक पटक : 

मे ३– बेलायत, मे ११– बंगलादेश, मे २७– प्रधानमन्त्रीसँग भारत, जुलाई ३– अजरबैजान, जुलाई १६– थाइल्याण्ड, सेप्टेम्बर ११– अमेरिका, सेप्टेम्बर २१– चीन, १२ अक्टोबर– इजरायल, २९ अक्टोबर– अमेरिका, ९ डिसेम्बर– कतार, १२ डिसेम्बर– स्विट्जरल्याण्ड, १३ डिसेम्बर– अर्मेनिया, २० डिसेम्बर– श्रीलंका, १९ जनवरी– युगाण्डा, ९ फेब्रुअरी– अष्ट्रेलिया, १४ फेब्रुअरी– न्युजिल्याण्ड ।

परराष्ट्रमन्त्रीको विदेश भ्रमणले के पायो ? लाज । बेइज्जती । कूटनीतिक अपरिवक्वता । असफलता । यस्तै यस्तै त हुन् । कूटनीतिक चातुर्यता देखाउन नसकेका मन्त्रीले भारतीय टिभी च्यानलसँग गरेको संवादमा अंग्रेजीमा दिइएको अभिव्यक्तिले झन् कूटनीतिको खिल्ली उडाएको छ । प्रश्न नै नबुझी दिएको उत्तरको पनि तारतम्य मिलेको छैन । 

अष्ट्रेलिया भ्रमणमा रहेका साउदले यसरी प्रश्न नै नबुझी दिएको जवाफले थप कमजोरी र अज्ञानता त छचल्किएको छ, नै कसरी समन्वय गर्न सक्लान् भन्ने प्रश्नसमेत उब्जिएको छ । विदेशमा मात्रै हैन स्वदेशमा पनि परराष्ट्रमन्त्रीले आफ्नो छवि बचाउन सकेका छैनन् । भारत भ्रमणका क्रममा भारतले नेपालको चुच्चे नक्सालाई मान्यता नदिएको बारे बेखबर रहेको बताउनेदेखि भारतीय समकक्षी एस. जयशंकरको नेपाल भ्रमणको बेला स्वागत र बिदाईनिम्ति विमानस्थलमै पुग्नुले उनको हैसियत देखिएको छ ।

परराष्ट्रमन्त्री आफ्नो समकक्षीको ‘सवारीमन्त्री’ बनेको आमनागरिकलाई कत्ति पनि चित्त बुझेको छैन । यी त देखिने कुरा भए । नदेखिने कमजोरी कति छन् कति ? परराष्ट्रमन्त्रीले आफ्नो काम विदेश घुम्ने र मुख फेर्ने मात्रै हो भन्ने बुझेका छन् भने भन्नु केही छैन । कूटनीतिमा अल्पज्ञानम् भयंकर हुन्छन् । परराष्ट्र मन्त्रालय कुनै दलको नेतालाई जागीर खुवाउने थलो मात्रै हो भन्ने भ्रमबाट साउदको पार्टी नेतृत्व शेरबहादुर देउवा र सरकारको नेतृत्वकर्ता पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड पनि मुक्त हुनु जरुरी छ ।