कसले पत्याउँछ यी उनै रोल्पाली मन्त्री हुन्  ?

– जीवन डाँगी

सातदोबाटोस्थित घरअघिको फराकिलो आँगनमा भेटिन्छन्, ‘बा’ अर्थात् बालाराम घर्तीमगर  ।

यदि कसैले सम्पर्क गरेछ भने बेर नगरिकनै फोन उठाउँछन्  । परिचय माग्छन्, दिन्छन्  । भेट्न घरभित्रै बोलाउँछन् भेटवार्ता गर्छन् । आफैँ बनाउँछन्, ल्याउँछन् अनि चियाको चुस्कीसँगै ‘बात’ मार्छन् । चिटिक्क परेको रातो घर  । चारैतिर करेसाबारी  । घरअघिको दुबेचौर  । बगैँचामा लहरै बिछ्याएका काठे–मेच  । न प्रहरी, न सहयोगी  । वरिपरि खेलिरहेका तीन वटा कुकुर  । रहरलाग्दा फलफूलका बिरुवा  । घर्तीनिवास जो छिर्छ ऊ आफैँ गेट खोल्छ, जो फर्किन्छ आफैँ बन्द गर्छ  ।

घरछेउका स–साना बालबालिका मन्त्री ‘बा’ भन्छन्, लखेटालखेट गर्छन्, कराउँछन्  । उफ्रिन्छन्  । थाक्छन्  । अनि दैलोतिर लाग्छन्  । बालाराम केटाकेटीसँग खेल्न खुब रूचाउँछन्  । गफिन मन पराउँछन्  । एकैछिन भए पनि बाल्यकाल कल्पिन्छन्  । त्यो आफ्नो बालापनको स्मरण गर्छन्– मिझिङ फर्किन्छन्  । अनि खोलानाला र वनपाखा सम्झिन्छन्  । सँगसँगै लडिबुडी खेल्छन्, रमाउँछन्  । विक्रम संवत् २००५ तिरको रोल्पाझैँ ठान्छन्, ललितपुरमै हराउँछन्  । राजनीतिको यात्रामा निथ्रुक्क भिजेका छन्, बालाराम  । तर डुबेका छैनन्  । बरू थाकेका छन् । हारेका छैनन्  । गतिशील छन्, सन्यासको कुरै गर्दैनन्  । उल्टै प्रश्न गर्छन्, ‘राजनीति भनेको समाज सेवा हो  । समाजसेवामा पनि सन्न्यास हुन्छ र ?’

नेता–कार्यकर्तालाई तान्ने र तन्काउने नेपाली राजनीति जसरी चलोस्–चलोस् तर उनी जपिरहन्छन्– त्याग, समर्पण र निष्ठा  । बिना टिप्पणी छाती ठोक्छन्, आफ्नो गर्विलो सिंहदरबार यात्रा र बिदाइप्रति  । पञ्चायतका ३० वर्ष मात्रै होइन, बहुदलका ८ वर्ष पनि राजा, शीर्ष पञ्चायती नेता र जनताको केन्द्रबिन्दुमै रहे, बालाराम  । सम्भवतः नेपालको सबैभन्दा धेरै अवधि सांसद हुनेमध्ये एक हुन्  । २०१५ सालको संसदीय निर्वाचनले झोला बोक्न सिकायो  । तर, २०१८ सालमा भने गाउँ पञ्चायतको चुनावसँगै आफैँ राजनीतिको राजमार्गमा ओर्लिए  । जब वडासदस्य निर्वाचित भई जनताको काममा जुटे, तब पछाडि फर्केर हेर्नु परेन  ।

रोल्पा र ललितपुरका मतदाताको अथाह प्रेम रह्यो  । राजाको विश्वास जिते  । जनताको माया पनि ! परिवार, राजनीति, धर्म, इतिहास, संस्कृति र दर्शनशास्त्रले भरिपूर्ण छन्, बालाराम ‘बा’  । समर्थकहरू विभिन्न विशेषणले विभूषित गर्छन्, उनलाई  । घृणा गर्नेभन्दा माया, आदर र सम्मान गर्नेको ठूलो जमात छ  । रोल्पादेखि काठमाण्डूसम्मको सामाजिक, राजनीतिक कर्मलाई मार्मिक र तथ्यपरक रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । बुद्धको सन्देश, योगी नरहरिनाथको जीवनी र स्वामी प्रपन्नाचार्यको दर्शनलाई हृदयबाट मनन गर्छन्, उनी  ।

पञ्चायतदेखि लोकतन्त्रसम्मका अनेकौँ यात्रा साँच्चिकै रोचक र रहरलाग्दा छन्  । ‘शासन व्यवस्था समयअनुसार परिवर्तन र परिमार्जित हुन्छन्, हिजो पञ्चायत थियो, आज गणतन्त्र आयो , राज्यसत्ता जनशक्तिमा निर्भर हुन्छ, नेपाली जनताले जे चाहन्छन्, त्यही हुन्छ, ’ उनी भन्छन्  । चर्चाबाट टाढा छन्  । सात वटा प्रधानमन्त्रीसँग सिंहदरबार छिरे तर आफैँलाई थाहा छैन कतिपटक मन्त्री बने  ।

डा. तुल्सी गिरी, सूर्यबहादुर थापा, नगेन्द्रप्रसाद रिजाल, कीर्तिनिधि विष्ट, लोकेन्द्रबहादुर चन्द, मरिचमान सिंह र शेरबहादुर देउवा– यिनै प्रधानमन्त्रीसँग बालाराम पटकपटक मन्त्री बनेका छन् । उनीसँग प्रधानमन्त्री र अर्थमन्त्रीबाहेक लगभग सबै मन्त्रालय चलाएको अनुभव छ  । प्रधानपञ्च, जिल्ला पञ्चायत उपसभापति, राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्य मन्त्रीदेखि राजपरिषद् सदस्यको अनुभव संगालेका छन् ।

पटकपटक मन्त्री, सांसद बन्दा झण्डै ३८ वर्ष त सिंहदरबारमै बिताए  । तर आजकल बिरलै जान्छन्, त्यहाँ  । आजकलको सिंहदरबार जनताले रूचाएझैँ मान्दैनन्  । असल, सभ्य कमै भेटिन्छन्– मन्त्री, सांसद  । घुस खान्छन्, बार्गेनिङ गर्छन् । मतदातालाई दुःख दिन्छन्  । गफिँदै जाँदा आफ्नै समीक्षा गर्छन्– ‘ममाथि कसले आँखा जुधाउन सक्ला र ?’ गुट, फुट र लुटको पछि लागेनन्  । भ्रष्टसँग भागेनन्, भ्रष्टाचार गरेनन्  । एकसरो कपडामै हिँडे  । तर, कसैको एक सुको लिएनन्  । भन्छन्– लड्नू, उठ्नू अनि हिँड्नू  । हिँडिरहनू, दौडिरहनू, बस् नबिसाउनू  ।
जहाँ जन्मिए बालाराम, जहाँ सिके राजनीति

सोमबार जन्मिएका हुन्  । वि.स. १९९४ साउन १८ गते  । जन्मस्थान– तत्कालीन प्यूठान जिल्ला बाइसखुवाथुमअन्तर्गत मिझिङ मौजाको उपल्लोथर हालको रोल्पा जिल्ला सुनिलस्मृति गाउँपालिका  ।
बुबा नरबहादुरका चार श्रीमतीमध्ये जेठी टीकाकुमारीको कोखबाट पहिलो सन्तानका रूपमा जन्मिए  । बाजे सन्त के घर्तीमगरसँगै हुर्किए  । उनैबाट कखरा सिके  । पारिवारिक वातावरणले समाजसेवामा लागे  । उमेर बढ्दै जाँदा विस्तारै राजनीतिको नशा पनि चढ्दै थियो  । राणाशासनको अन्त्यपछि गाउँमै स्कुल खुल्यो– चन्द्रप्रभा प्राइमरी  । संयोगवश उनी नै विद्यालय व्यवस्थापन समितिको सचिव चुनिए  । विधिवत् राजनीतिको उकालो यात्रा यहीँबाट आरम्भ गर्छन्, बालाराम  ।

रोल्पाका पुराना राजनीतिज्ञ खडानन्द सुवेदीको सल्लाह र सहयोगले आफू राजनीतिको रंगमञ्चमा छिरेको चर्चा गर्न भुल्दैनन् । ‘खडानन्द गुरूसँग भेट २०१५ सालको निर्वाचन–ताका भएको थियो  । उहाँ ८३ नम्बर क्षेत्रबाट नेपाली कांग्रेसको उम्मेदवार बन्नुभएको थियो  तर उनको निर्वाचनक्षेत्र ७४ नम्बरमा पर्थ्यो । जहाँ उम्मेदवार थिए, अनिरुद्र शर्मा  । अन्ततः सुवेदी र शर्मा दुबैले जिते  ।

त्यो निर्वाचन, यो निर्वाचन

रोल्पाको एउटा निर्वाचनमा बर्मन बुढाले जिते  । बालारामले हारे ! उनी त्यो जितसँग सन्तुष्ट छैनन्  । आज पनि भन्छन्, ‘वर्मनजीले भोटले जित्या होइन  । इमान्दारपूर्वक सत्य कुरा भन्छु– बुथ क्याप्चर गरेर जित्या हो  ।’ बर्मन मानव संसारमा छैनन्  । उनले बालारामको आरोप सुन्दैनन्–पढ्दैनन् तर रोल्पाली समाजले भने पक्कै मनन गर्नेछ  । त्यो बेलाको निर्वाचनमा पनि सामान्य खर्च हुन्थ्यो  । मतदान एजेन्टलाई २–४ सय रूपैयाँ दिँदा पनि पुग्थ्यो  । २०१९ सालको मंसिरमा निर्वाचन चर्चा चल्यो  । गुरू खडानन्दसँग सल्लाह गरेर गाउँ पञ्चायतबाट जिल्ला सभासद् छानिए  ।

२०१९ माघमा जिल्ला पञ्चायतको चुनाव भयो  । नारायणप्रसाद चन्द सभापति र बालाराम घर्तीमगर उपसभापति निर्वाचित भए  । प्रतिस्पर्धी थिए– मस्तबहादुर चन्द (सल्यान, दमाचौर)  । उनी जिल्लासभा र राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनावमा पनि पराजित बने  । जम्माजम्मी ६ पटक निर्वाचन जितेका छन् । दाङको मानपुर, सल्यान, प्युठान र तीनपटक रोल्पाबाटै जिते  । राजनीतिक जीवन पूरै सफल भएको बताउँछन्, बालाराम  । व्यक्तिगत प्रश्न गर्दा यसो भन्छन्, ‘पैसा कमाउने बाटो खोजे पाइन्छ  । मैले खोजिनँ  । आजको दिनसम्म मेरो खातामा एक लाख रूपैयाँ छैन तर काम कहिल्यै अड्किएन  । चलिरह्यो  ।’

उम्मेदवारले भोट माग्ने शैली फेर्नुपर्ने उनको भनाइ छ  । आजभोलिको निर्वाचन खर्चिलो मान्छन्, उनी  । निर्वाचनमा उम्मेदवारले खर्च गरेको पैसा साहुको ठान्छन्  । ‘साहुको पैसा तिर्नका लागि भएपनि नेताहरूले भ्रष्टाचार गर्छन् । पैसा नतिरे मारिहाल्छन् साहुले, ’ उनी भन्छन्  । बालारामले पैसा खर्च गरेनन् तर चुनाव जितिरहे  । उनी मतदातालाई विवेकशील देख्छन् ।