जहाँ नेपाली स्वाभिमानको बासना चल्दैछ
– जीवन डाँगी
पाँच महिनाअघि द्वन्द्वग्रस्त ‘बर्मा’ अर्थात् म्यान्मारबाट पहिलोपटक पुख्र्याैली ‘मुलुक’ नेपाल आएका मोतीलाल आचार्य (४९)ले पंक्तिकारसामु बर्मेली कथा–व्यथा सुनाए । दुई सय वर्षअघि ऐरावती नदीको किनारै–किनार म्यान्मार भित्रिएका नेपालीहरू ‘नेपालीभाषी वा गोर्खा’मा बदलिएको उनी बताउँछन् ।
बर्मेली समाजका जल्दाबल्दा नेपाली नेता मोतीलाल ‘बर्मा’को नाम्टुनगरमा बस्दा रहेछन् । सन् १९३० ताका हजुरबुवा पश्चिम नेपालको तनहुँबाट गएका थिए रे ! हजुरबुवासँगै बर्मा छिरे, मोतीलालका बुवा । नेपाल छाडेर बर्मा जाँदा बुवाको उमेर ९ वर्षको थियो । उनी नाम्टुनगरको लैफरा गाउँमा जन्मिए । बाल्यकालमा बजारपट्टी बसाइँ सरे । गाई चराउँदै गाउँ–शहर गरेर हुर्किएको बताउँछन् उनी ।
गत दशैँताका नेपाल आएका मोतीलाल बुद्धभूमि लुम्बिनीदेखि सुन्दरनगरी पोखरासम्म घुमे । बुवा जन्मिएको गाउँ–ठाउँमै दशैँपर्व मनाउन पाउँदा सबैभन्दा भाग्यमानी भएको बताउँछन् । बिछोडिएको परिवार–पुर्खासँग वर्षाैँपछि भेट्न पाएकोमा हर्षित देखिन्थे । नेपाल आएको मौका छोपेर सकेजति, भ्याएजति सबैसँग भेटघाट गरे ।
‘बर्मेली कथा’ सुनाउँदा–सुनाउँदै बहकिएका उनी म्यान्मारको सामाजिक, आर्थिक र धार्मिक विषयमा हौसिएर बोल्थे । तर राजनीतिक विषयमा चुपचाप हुन्थे । राजनीतिबारे बोलुन् पनि कसरी ? म्यान्मारमा बोल्ने–लेख्ने अवस्था छैन । देश द्वन्द्वको भुमरीमा धकेलिएको छ । जनता मौन छन् । त्यहाँ नेपालीहरूले राजनीतिको ‘र’ पनि सुन्दैनन्, बोल्दैनन् । बस्, म्यान्मारका नेपाली गाउँमा सन्नाटा छाएको छ ।
उनीजस्ता झण्डै साढे २ लाख नेपालीभाषीले यतिखेर म्यान्मारमा एउटा बेग्लै नेपाली समाज जगाइरहेका छन् ।
‘भाषा मेटिए, जाति मेटिन्छ’
म्यान्मारमा जातीय द्वन्द्व उकालोलाग्दो छ । त्यहाँका जाति–जनजाति सशस्त्र विद्रोहमा होमिएका छन् । जंगलतिरै बस्छन्, कतिपय प्रान्तमा उनीहरूकै राज छ । जातीय अधिकारको लागि राज्यसत्तासँग भिड्दै आएको विद्रोही समूहको छेउतिर अर्को एउटा शान्त जाति छ– गोर्खा अर्थात् नेपाली । ‘भाषा मेटिए, जाति मेटिन्छ’ भन्ने उनीहरूको ठूलो चिन्ता छ ।
म्यान्मारका कैयौँ जाति–जनजातिबीच नेपाली समाज र सभ्यता कसरी टिकिरहेको छ ? चासो पक्कै हुनुपर्छ । सन् १९९२ मा ‘नेपाली भाषा बचाऊ अभियान’मार्फत बर्मेली–नेपाली साहित्यकार ठाकुरप्रसाद गुरागाईंले सबैभन्दा ठूलो भूमिका खेलेका रहेछन् । उनका नेपाली औँलाहरूले हस्तलिपी पुस्तकबाट बर्माका सारा नेपालीलाई नेपाली अक्षर चिनाए । त्यो बेला न इन्टरनेट थियो, न मोबाइल फोन । म्यान्मार नेपाली भाषा सिक्ने र कखरा सिक्ने एउटै उपाय थियो, हातेपुस्तक ।
अहिले म्यान्मारमा २४८ वटा नेपाली पाठशाला छन् । घरघरमा नेपाली पाठ्यपुस्तक छन् । कक्षा एकदेखि दशसम्म बर्मेली–नेपालीले आफ्नै पुस्तक छापेका छन् । म्यान्मारको सरकारी स्कुल ‘मार्च, अप्रिल, मे’मा बन्द हुन्छ । यो समयलाई ‘वसन्त बिदाइ’ भनिन्छ । सरकारी स्कुल बिदा भएको मौका छोपेर पाठशाला खुल्छन् । अनि नेपाली भाषा पढाइन्छ ।
नेपाली शिक्षक–शिक्षिकाले बालबालिकामाझ तीन महिनासम्म जातीय चेतना फैलाउँछन् । ‘नेपाली भाषा–संस्कृति हरायो भने हामी हराउँछौँ । कपी, पेन्सिलदेखि शिक्षक–शिक्षिकासम्म केन्द्रीय शिक्षा विभागले जोहो गरिदिन्छ । र, हाम्रा केटाकेटीले नेपाली भाषा पढ्न पाउँछन्,’ मोतीलालले भने ।
त्यसअघि बर्माभूमि जोगाउन र चिनाउन सुकबहादुर राई, बीपी प्रधान, छविलाल थापा, सुरलक्ष्मण राई, सुकबहादुर थापा, रकी थापा, कुलबहादुर थापाले गरेको योगदानले नेपाली समाजमा बेग्लै ऊर्जा भरेको छ ।
‘बर्मा गए कर्मसँगै’ भनेझैँ नेपाली पनि सपनाको भारी लगेर बर्मादेश पुगेका थिए रे ! बर्मेली नेपालीले आजसम्म स्वतन्त्रता खोसिएको जीवन जिइरहेका छन् । उनीहरूको वास्तविक कर्म बर्मामै रहेछ । शुरु–शुरुमा शिशाखानी र गोर्खा सैनिकको रुपमा म्यान्मार भित्रिएको मोतीलाल बताउँछन् । उनका अनुसार कति नेपाली राम्रो पैसा कमाएर नेपालसमेत फर्किए । कतिपय उतै बसे । म्यान्मारमा बस्नेहरू बर्मेली–नेपाली भएका छन् ।
म्यान्मारमा जन्मिएका नेपालीभाषी नेपाल र नेपाली साहित्य भन्यो कि हुरुक्कै हुन्छन् । नेपाल घुम्ने रुचि प्रकट गर्छन् । ‘हामी म्यान्माली नेपालको दर्शन गर्न आतुर हुन्छौँ । तर इच्छा हुँदाहुँदै खर्चले धान्दैन,’ कान्छा छोरा राजकुमार आचार्यसँग नेपाल घुम्न आएका मोतीलालले भने ।
गाई–भैंसी पाल्छन्, दूध–दही बेच्छन्
म्यान्मार गएका नेपाली कस्तो ठाउँमा बस्छन् ? एउटा नेपालीको अर्को नेपालीलाई प्रश्न हुने नै भयो । मोतीलाल फ्याट्ट जवाफ दिन्छन्, ‘ऊबेला पहाडबाट जानेहरू बर्माको पहाडी भेगमै बसेछन् । बर्मा पुगेपछि रोजीखोजी उत्पादन गर्ने भूगोल र गाईवस्तु पाल्ने गाउँ–ठाउँ रोज्थे रे ! हेर्नोस्, नेपालीहरू बसाइँ सरेरै म्यान्मार जाने चलन थियो रे !’ नेपालबाट जोतिँदै–ठोकिँदै भारतको मणिपुर हुँदै म्यान्मार गएका नेपाली पशुपालन र अन्य खुद्राखाद्री पेशामा रमाउन थाले । नेपालको हरियो पहाड छाडेर म्यान्मार गएकाहरू त्यहाँ पनि हरियो पहाडमै बसे । पत्थरखानीमा खटे । पशुपालनमा रमे । पहाड नेपालजस्तै शीतल छ । उर्वर छ । उत्पादन राम्रो हुन्छ । म्यान्मार कृषि पेशाका लागि उपयुक्त मानिन्छ । बर्मेली नेपालीहरू अन्न फलाएर धन कमाउँछन् । मकै र धान फलाउनेहरू धनी छन् ।
म्यान्मारका नेपाली हीरा बेच्छन्, सुनको व्यापार गर्छन् । होटल खोलेका छन्, सानातिना पसल चलाउँछन् । गाडी किनेका छन्, पर्यटक बोक्छन् । गाई–भैँसी पाल्छन् । दूध–दही बेच्छन्, घिउ बनाउँछन् । राम्रो आम्दानी गरेका छन् । बर्मेली–नेपालीहरू काम खोज्दै थाइल्याण्ड जान्छन् । कतिपय मलेसियासम्म पुगेका छन् ।
११ तलाको धर्मशाला बनाउँदै बर्मेली–नेपाली
दुनियाँभर महँगी छ । गाउँबाट शहर जानेहरू महँगीको मारमा पर्छन् । तर, म्यान्मारका नेपालीले बेग्लै सुविधा बनाएका छन् । शहरमा धेरै दिन बस्नुपर्दा भारी खर्च हुन्छ । होटल जाँदा झमेला भोग्नुपर्छ । त्यसैले रंगुन, माण्डले, मिचिना, टमू र नाउंछोमा धर्मशाला बनाएका छन् ।
धर्मशालामा नेपालीभाषी मात्र छिर्न पाउँछन् । सन् १९८२ तिर नेपालीहरू मिलेर माण्डलेमा तीनतले धर्मशाला बनाए । मिचिनामा पनि तीनतले, टमुमा दुईतले र नाउंछोमा दुईतले । सन् २००० पछि म्यान्मारका समाजसेवी नन्दराम न्यौपानेले आफ्नो व्यक्तिगत लगानीमा आर्थिक राजधानी रंगुनमा नौतले एउटा धर्मशाला बनाइदिए । मोतीलालका अनुसार माण्डले र रंगुन सबैभन्दा धेरै नेपाली भेटिने शहर हो । अहिले नेपालीको संख्या ह्वात्तै बढेको छ । माण्डलेको तीनतले धर्मशालाले सेवा दिन नसकेपछि नेपालीले चन्दा संकलन गरेरै एघार तलाको धर्मशाला बनाउँदै छन् ।
माण्डलेको नेपाली धर्मशालाभित्र १ सय ५० वटा कोठा हुनेछन् । एक वर्षभित्र त्यो धर्मशाला बनिसक्ने मोतीलाल बताउँछन् । ‘हालसम्म ८ तलाको काम पूरा भएको छ । धर्मशाला बनेपछि नेपालीलाई थप सुविधा हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।
जहाँ नेपाली, त्यहाँ नेपाल
उनीहरू बर्माको अग्लो हिमाल खाकाबोराजीको फेददेखि समुद्री तट नागपालीसम्म फैलिएका छन् । ‘अंग्रेजी–जापानी’ शासकबाट पेलिँदै–ठेलिँदै हुर्किरहेको म्यान्मार नेपालभन्दा पाँच गुणा ठूलो छ । पूर्वी नेपालदेखि अलिक परको देशमा त्यतिखेर हिँडेरै कसरी पुगे नेपाली ? जहाँ नेपाली छन्, त्यहाँ अनेकौँ देवीदेवताका मन्दिर छन् । म्यान्मारमा ३ सय ३० वटा शहर छन् । तर, नेपालीहरू ३३ वटा शहरमा बस्छन् ।
ट्रेन्डिङ पोस्ट
टिप्पणीहरू