दुर्गाले देश टेके, आमा भेटे तर सहज छैन जीवन

कसुर प्रमाणबिना भारतीय जेलमा ४० वर्ष बिताएर आइतबार इलामस्थित लुम्बाक घर आइपुगेका दुर्गाप्रसाद तिम्सिनामा कुनै उत्साह देखिएन । न त ८५ वर्षीया वृद्धा आमालाई भेट्दाका खुशी नै उनको अनुहारमा देखियो । दुर्गाप्रसाद आउने खबरले बिहानैदेखि भेला भएका छिमेकी र सञ्चारकर्मीले अड्कल गरेभन्दा फरक देखियो, चार दशकपछि अप्रत्यासित आमा–छोरा मिलनको त्यो क्षण ।

आइतबार काठले बेरेको भुइँतले घरको पिँढीमा बसिरहेकी थिइन् धनमाया । जुत्ता या चप्पल भने पनि फाटेका फरक रंगका मोजा लगाएकी थिइन् उनले । ४१ वर्षअघि बेपत्ता भएका छोरा घर आउने खबरबाट निकै खुशी देखिएकी धनमाया छिमेकी र सञ्चारकर्मीसँग निकै हौसिएर गफ गरिरहेकी थिइन् ।

गाईले हानेर एउटा हात गुमाएकी, राम्ररी कानसमेत सुन्न नसक्ने धनमाया अक्सर घरमाथिको कच्ची मोटरबाटोतर्फ फर्किएर बस्थिन् । सायद छोरोलाई चाँडै देख्ने चाहना थियो । यसैले बाटोतर्फ फर्केर बस्थिन् । घाम कोल्टिँदै गर्दा प्रतिक्षाको खडी समाप्त भयो । दुर्गाप्रसादका काकाको छोरा भाइ प्रकाशविक्रम तिम्सिना र भतिजो गोपालले डो¥याउँदै दुर्गाप्रसादलाई घरसम्म ल्याइपु¥याए । उनलाई हिँड्न निकै गाह्रो भइरहेको देखिन्थ्यो ।

दुर्गाप्रसादले पहिलो पल्ट घरको आँगन टेक्दै गर्दा उपस्थित धेरैले बेपत्ता भएको लामो समयपछि छोरासँगको भेटमा आमाले खुशीले आँशु झार्लिन्, घप्लक्क अँगालो मार्लिन् र दुर्गाप्रसादले पनि यति लामो नारकीय जीवनबाट फर्किएर ८५ वर्षीया आमाको न्यानो स्वागत पाउँदा ‘आमा’ भन्दै पाउ पर्लान् । सन्चो बिसन्चो सोध्लान् भन्ने लख काटेका थिए । तर, यस्तो विल्कुलै भएन । पिँढीमा रहेको काठे बेन्चमा आमा–छोरालाई सँगै राखियो । आमाले एक टकले निकै बेर छोरालाई हेरिन् । लामो जेल बसाइ र भारतीय प्रहरीको यातनाका कारण बिरामी परेका दुर्गाप्रसादले आमाको मुहारसम्म नहेरी नचिनेझैँ बसिरहे । थोरै काँपिरहेका थिए । केही बोलेनन् । बरु आमाले छोराको मुखमा एक टकले हेरेर ‘आबुई यो त बिरामी पो भएछ !’ पटक–पटक दोहो¥याई रहिन् । आमाको स्नेह छोरामाथि पोखिएको स्वाभाविक रूपमा देख्न सकिन्थ्यो । तर, दुर्गाप्रसादले भने चिनेको नचिने झैं गरिरहे । सायद अस्वस्थताका कारण हुन सक्छ ।

वर्षौंपछिको अनपेक्षित पुनर्मिलनमा मानवीय संवेदनाअनुसारको दृश्य नदेखिएपछि उपस्थित केहीले दुर्गाप्रसादलाई आमालाई अँगालो हाल्न लगाए । धनमायाको छोराप्रतिको माया त्यहाँ पनि पोखियो, ‘आबुई उसको हात दुख्छ होला नि !’

यसपछि कलकत्ताबाट ल्याएको रसबरी आमालाई खुवाउन लगाइयो दुर्गाप्रसादलाई । आफैँ हातसमेत राम्ररी चलाउन नसक्ने अवस्थाका दुर्गाप्रसादले भाइको सहारामा आमालाई चम्चीले मिठाई खुवाउन खोजे । आमाले मानिनन् । अहिलेसम्म यस्तो चिज खाएकै छैन । म खान्नँ । के हो पेट हुँडुलिन्छ होला भन्दै मिठाई खान अस्वीकार गरेपछि दूधबाट बनेको हो भनेर थोरै खाइन् । ‘८५ वर्षमा यस्तो खाएकी थिइन ।’ अमिलो भए जसरी मुख बिगार्दै धनमायाले भनिन् । धनमायालाई पनि छोरालाई मिठाई खुवाउन लगाइयो । आमा धनमायाले मिठाई खुवाउन खोजे तर दुर्गाले खान मानेनन् । मुखले खान्न भनेनन् तर हातले छेके, टाउको हल्लाउने गरे ।

धनमायाले कान्छो छोराको छोरा नाति गोपालतिर देखाउँदै भनिन्, ‘साइँलो घर छोड्नुभन्दा अघि तँ जस्तै थियो । अहिले त फोक्से मासु पो लागेछ ।’ तर आमाको भनाइमा दुर्गाप्रसादले कुनै प्रतिक्रिया जनाएनन् ।

साँझमा दहीसँग खाना खाएपछि आमा र परिवारसँग दुर्गाप्रसादले थोरै संवाद गरेका थिए । आमाले हामीलाई बिचल्ली पारेर किन हिँडिस् भनी सोध्दा दुर्गाप्रसादले ‘पैसा कमाउन गएँ’ भनेर छोटो उत्तर दिएका थिए । पहिलो दिनभन्दा पछिल्लो दिन दुर्गाप्रसाद केही खुशी देखिएका छन् । उनले आफू निर्दोष रहेको दार्जिलिङमा प्रकाश भन्नेले मान्छे मारेर आफूलाई यातना दिई जबर्जस्ती हो भन्न लगाएको बताएको भतिज गोपालले बताए । भारतीय प्रहरीले रक्सी खाँदै सिस्नुपानीले हानेको, करेन्ट लगाएर यातना दिएकोे पनि बताए । पाइतालामा करेन्ट लगाएजस्तो कालो दाग देखिन्छ । लामो जेल बसाइसँगै भारतीय प्रहरीको क्रुर यातनाका कारण दुर्गाप्रसाद शारीरिक र मानसिक दुवै रूपमा बिरामी छन् ।

पैसा कमाउन भागेर दार्जिलिङ
फाकफोक थुमबाट ०३७ सालमा तीन पाथी तोरी बेच्न मंगलबारे बजार गएका दुर्गाप्रसाद घर फर्किएनन् । घरपरिवारबाट सम्पर्कविहीन भए । बेपत्ता भए । तोरी बेचेको पैसाले बाटो खर्च गर्दै पैसा कमाउन दार्जिलिङ पुगे । दार्जिलिङ पुगेर त्यहाँको चिया कमानमा काम गर्दा गर्दै उनलाई एक जना महिला हत्याको अभियोग लाग्यो । हत्याको आरोप लगाउँदै दार्जिलिङ पुलिसमा नैन घलेले उजुरी दिएका थिए ।

सुवास घिसिङको नेतृत्वमा गोर्खाल्याण्ड आन्दोलन पनि चलिरहेको थियो । दार्जिलिङबाट उनलाई कलकत्ताको दमदम जेलमा लामो समय बिनासुनुवाइ राखियो । यता, उनका परिवारलाई भने मरे÷बाँचेको पत्तै भएन । गोर्खाल्याण्ड आन्दोलनमा मारिए कि भन्ने अन्दाज पनि परिवारले गरे । तर, अचानक ०६९ सालमा दीपक जैसीको नाममा घरमा जेलमा रहेको व्यहोराको चिठी आयो तर दीपक जैसी नै दुर्गाप्रसाद हो कि होइन भन्नेमा परिवार अन्योलग्रस्त भयो । परिवारले खोज्ने प्रयास गरे । नाम, थर केही नमिलेकाले सम्भव भएन । माओवादीको आरोपमा राधेश्याम दास नामका भारतीय १० वर्षको अन्तरालमा जेल परे । १० पछि जेल पर्दा पनि दुर्गाप्रसाद (अदालती नाम दीपक जोशी) लाई अदालतमै भेटेपछि उनले दुर्गाप्रसादलाई लामो समयदेखि बिनासुनुवाइ जेलमा राखिएको कुरा बाहिर ल्याएका थिए । त्यसपछि वेस्ट बंगाल रेडियो क्लब, विश्व सेवा विस्तार संस्थामार्फत दुर्गाप्रसादको आफन्तको पहिचान खुलेपछि उनलाई छुटाउन ठोस् पहल शुरु भएको हो ।

दुर्गाप्रसादको मानसिक अवस्था ठीक नभएको डाक्टरी रिपोर्टपछि कोलकत्ताको हाइकोर्टले मानसिक अवस्था नौ वर्षको बच्चाको जस्तो भएको भन्दै रिहाइको लागि आदेश दिएको थियो । आदेशपछि उनी शनिबार रिहाइ भए ।

अर्को चुनौती
दुर्गाप्रसाद ४० वर्षको नारकीय जीवनबाट जीवितै फर्कन त सफल भए । तर, उनको आगामी जीवन त्यति सहज देखिन्न । लामो जेल बसाइ र यातनाका कारण मानसिक र शारीरिक अवस्था कमजोर भएका दुर्गाप्रसाद कसैको सहाराबिना जिउन सक्ने अवस्थामा छैनन् ।
बाबु उनले घर छाडेको ६ वर्षपछि ४५ वर्षको उमेरमा बिते । दुई दाजु र एक दिदी पनि सानैमा बिते । माइला दाइ पनि मानसिक रोगी थिए । गत मंसिरमा बिते । भाइ बुहारी र आमा छन् घरमा । भाइ बुहारीको घर झगडा अदालतसम्म पुगेको छ । एउटा हात गुमाएकी ८५ वर्षीया आमा छिन् । उनी सरकारले दिएको वृद्धभत्ताले जेनतेन जीवन धानिरहेकी छन् । बहिनी पनि मानसिक रोगी छिन् । बारीमा एक्लै भात पकाएर खान्छिन् । साँझ सुत्न मात्र घर आउँछिन् ।

एउटै घरमा तीन चुला छन् । भाइको छुट्टै, बुहारीको छुट्टै र आमाको छुट्टै । एउटै हात भए पनि आमाले आफै भान्सा बनाउँछिन् । दुर्गाप्रसादलाई कसले संरक्षण गर्ने भन्ने समस्या देखिएको छ । बिरामी दुर्गाप्रसादको लालनपालन मात्र होइन, उपचार पनि आवश्यक देखिन्छ । उनको उपचारमा लाग्ने खर्च जुटाउनदेखि हेरचाह गर्न पनि समस्या हुने देखिन्छ । दमदम जेलमा रहँदा औषधि खाइरहन्थे दुर्गाप्रसादले तर यहाँ आउँदा उनले औषधिसमेत नलिई आएकाले तत्काल स्वास्थ्य परीक्षण गरेर औषधि खुवाउनुपर्ने देखिन्छ । उनको उपचार र लालनपालनका लागि संघसंस्थासँग सहयोग लिने भतिजो गोपालले बताए । ‘समस्या छ, अब सहयोग लिएर उपचार गर्नुपर्ला’ गोपालले जनआस्थासँग भने ।

– सटेन्द्र जबेगुबाट