पिँजडाभित्र फटफटाइरहेका विचरा चराहरु

‘म पनि उड्न पाए..., ती सुन्दर पन्छी झैं खुला आकाशमा पखेटा फिँजाउँदै उड्न सक्ने भए ....।’ प्रायः सबै मानिसको मनमा आउने भावना हो यो । किनकि हामी उड्न सक्दैनौं । त्यसैले कल्पनामै भएपनि उड्न खोज्छौं । ‘चरी भए भुर्र उडेर आउँथे..., उडेर भेटूँ पखेटा छैनन्...’ आफ्नो मनको तिर्सना हामीले बेलाबेलामा यसरी अरुलाई पनि सुनाइरहेका हुन्छौं । हामी उड्नै नसक्ने प्राणीलाई त स्वच्छन्द भएर खुला आकाशमा उड्ने यतिविघ्न रहर हुन्छ भने यो संसारमा उड्नकै लागि पैदा भएका ती पक्षीहरुलाई उड्न नपाउँदा कस्तो होला ? सिंगो संसार नै ऊबाट खोसिएझैं वा उसको जीवन नै सकिएझैं हुन्छ पक्कै । 

हामी मान्छेलाई यो जीवन र संसार जति प्यारो छ, त्यति नै तिनलाई पनि आफ्नो जीवन र जगतसँग प्रेम र मोह नहोला ? तर किन हामी मान्छे अरुको जीवनलाई यतिधेरै तुच्छ र मूल्यहीन ठान्छौं ? एक मान्छेले अर्काे मान्छेकै जीवनलाई त चुत्थो सोच, व्यवहार गर्छ भने अरु अरु प्राणीको जीवनलाई नगण्य, जाबो ठान्ने भूल किन नगरोस् ? सायद हामी मान्छे नै तुच्छ हौं । त्यसैले भुइँ नै हाम्रो संसार भयो, आकाश नसिब भएन । आकाशको संसार त चरीलाई नै प्रकृतिको वरदान हो । मानौं चरी आकाशकै हो, आकाश चरीकै हो । 

जीवन एउटा यात्रा हो, यत्रतत्र सर्वत्र फैलिएर बाँच्नुमै यसको सार्थकता छ । अरुको जीवनलाई कुण्ठित बनाएर आफ्नो खेलौना नबनाऔं हामी । हाम्रो पनि जीवन एउटा खेलौना नै हो । हामी आफ्नो परिवार र इष्टमित्रसँग खेलिरहेछौं । उनीहरुलाई पनि उनीहरुको परिवार र साथीसंगी सँगै स्वतन्त्र भएर जिउन दिऊँ । डाँडापाखा, खोलानाला, गाउँशहर, रनवन चारैतिर डुल्न दिऊँ । के छ र दुई दिनको जीवन ? मरेरै जाने चोला हो सबको, बाँचुञ्जेल त सबैलाई हाँसीखुसी जिउन दिऊँ न ! पन्छीहरुलाई पनि आफ्नैपनमा रमाउन दिऊँ ।

पंख भएकैले उनीहरुलाई पंखी भनियो र पंखी शब्द अपभ्रंश भएर पछि पक्षी भएको हुनुपर्छ । पहिलेपहिले चरीले खबर लिएर उड्ने गरेको किस्सा हामी सुन्छौं । चराहरुले कति कुराको संकेत हामीलाई गरिरहेका हुन्छन् भन्ने लाग्छ । घरछेउ काग आएर कराउँदा हामी शुभबोल, शुभबोल भन्छौं किन ? खुला आकाशमा उड्दै डुल्ने अनि धर्तीमा आएर विचरण गर्ने पक्षीहरु त लाग्छ, आकाश र धर्तीका संवाहक हुन् । आकाशमा उडान भर्ने चरीको सुस्ताउने चौतारी हो यो धर्ती । यो धरातलमा सुस्ताउन, बिसाउन ओर्लेका पक्षीलाई कसैले पनि पासोमा नपारौं । जिउँदै नमारौं ।

चौरासी जुनीको जीवन हो हाम्रो भनिन्छ । के थाहा ? पुनर्जन्म भयो भने भोलि हामी नै चरी भएर जन्मिन सक्छौं वा चरा नै अर्काे जन्ममा मान्छे भएर जन्मिएला ! मलाई त अर्काे जन्म भयो भने चरा नै हुन मन छ । तर सबैभन्दा ठूलो डर मान्छेदेखि नै लाग्छ । कतै कुनै व्याधाको निशाना हुने हुँ कि ! वा कोही मान्छेले समातेर पिँजडामा कैद गर्ने हो भनेर । नत्र चरी हुन पाए कति मजा हुन्थ्यो, उडेरै संसार नियाल्न सक्थें, जहाँ गएपनि, जहाँ रहेपनि कुनै देश–भेषले छेक्थेन । तर मान्छेले पन्छीहरुलाई पिँजडामा थुनेर आजीवन मरेतुल्य बनाइदिएका छन् । बच्चा होस् या बूढा गुलेली र बन्दुक लिएर चरा मार्दै हिँड्छन् । बरु एकै झटमा पर्लक्कै मारिदिए त्यति पीडा हुन्थेन, जति पिँजडाभित्र मरीमरी बाँच्नुपर्छ । 

यदि आफैं मर्न सक्थे भने मान्छेका कुनै पिँजडामा कोहीपनि पन्छी आज जिवित हुने थिएनन् । सास छउन्जेल आश हुन्छ भनिन्छ । जसरी हामी मान्छे जस्तोसुकै आपत्विपदमा पनि मर्न सक्दैनौं । भोलिको सुखको झिनो आशा लिएर जीवन र मृत्युको दोसाँधमा बाँचिरहेछौं, त्यसरी नै ती चरीहरु पनि भोलि कुनैदिन पिँजडामुक्त हुनसक्ने आशाको त्यान्द्रोमा अल्झिएर जिउन विवश छन्, आँसु पिउन विवश छन् । विचरा पिँजडाभित्रका चरीको आर्तनाद बुझिदिने कसले ? जति रोइकराइ गरेपनि, चिच्याए, कराएपनि उनीहरुको रोदन, क्रन्दन र वेदना मान्छेले कहिल्यै बुझेन, महसुस गर्नै खोजेन । पिँजडामा पक्षी थुन्नेहरुले त झन् मतलबै गरेनन् । 

हावा जस्तै लहराउँदै, पखेटा फहराउँदै आकाशको चारैतिर उडीडुल्ने ती पक्षीहरुलाई मान्छेले आफ्नो अयसका लागि पिँजडाभित्र कैद गरी राखेको छ । पिँजडामा थुनेर पनि कहीँ चरा पालेको हुन्छ ? त्यो त ताडना हो, काराबास हो । आज तिमीले बनाएको तिम्रो पिँजडा भित्र चरी कराइरहेछन्, त्यो पाप भोलि तिमै्र धुरीबाट तिम्रो जीवनमा कराउनेछ । तपाईंका बच्चा वा आफ्नालाई कसैले अपहरण गरी लग्यो भने तपाईंलाई कस्तो हुन्छ ? वा तपाईं आफैं कुनैदिन अपहरित भएर कुनै अनकन्टार ठाउँमा पुगेको कल्पना गर्नुस् त ?

झ्यालखानाको के कुरा, बाहिर अरुको करकापमामात्रै बस्नुपर्दा त मान्छेलाई एकदम असह्य, उकुसमुकुस र ऐंठन झैं हुन्छ भने ती पक्षीहरुलाई जीवनभर अरुको पिँजडाभित्र थुनिएर, कुँजिएर बस्नुपर्दा कति भक्कानिँदो होला मन, कति रुँदो हो आत्मा ? केही समय हातखुट्टा भाँचिएर आफ्नो घरपरिवारमा आफ्नाहरुकै माझमा कुँजिएझैं बस्नुपर्दा त कति फत्र्याकफत्र्याक हुन्छ मान्छे ? भने विचरा चराहरुलाई आफ्नादेखि छुटाएर एक्लैदुक्लै पिँजडाभित्र कैद गरेर राख्दा कति आकुलव्याकुल भएर तड्पिएका होलान् ? 

अरुलाई थुनेर, पीडामा पारेर मान्छे कुन मनले रमाइरहेका हुन् कुन्नि ? जबकि मान्छेको मन आफू हमेसा स्वतन्त्र भएर जिउन चाहन्छ । तिनको पनि त आफ्नो मन छ, भावना छ, संवेदना छ । हाम्रो जस्तै अनगिन्ती चाहना अनि रहरहरु होलान् ! किन नबुझेको हामीले ? अरु दुःखी हुँदा आफू रमाउने प्राणी रहेछौं हामी । आफ्नो सुखमा भन्दा अरुको दुःखमा खुसी हुने मान्छेको जात रहेछ । शक्ति र सम्पन्नताले मैमत्तहरु अरुका इच्छा, चाहना र भावनाहरुको गला रेट्न उद्यत हुँदा रहेछन् ।   

आफ्नो सोखको लागि अरुलाई शोकमा डुबाउन तयार मान्छेलाई छिः भन्न मन लाग्छ । पिँजडाभित्रबाट उड्नलाई कति अलापविलाप गरिरहेका होलान् बर ! कहिल्यै बुझ्यौ तिमीले ?  तिम्रो पिँजडामै रमाउने भए मौका पाउनासाथ फुर्रुर उडेर किन डाँडो काट्थे र ? पिँजडाभित्रको अत्यासलाग्दो त्रासदीपूर्ण त्यो जीवनमा सपनामा पनि चैन नहोला कठै ती चरीहरुलाई ! अरुलाई घायल कायल बनाएर आफू खुशी हुने हामी कस्तो मान्छे ? एकपटक सोचौं त !

कहालिएको मन, भक्कानिएको मुटु तथा रोएको आत्माले दिएको श्राप त लाग्छ, लाग्छ । यो मान्छे पनि ठूलो संकटले घेरियोस्, दुःखैदुखले जेलिएर तड्पिँदै निस्सासिँदै बाँच्न परोस् भनेर उनीहरुले हामीलाई सत्तोसराप किन नगर्ने ? आजको दिन पो हामीसँग हाँसोखुसी होला । भोलिको जीवन त कसैले देखेको छैन । आजको दिनमा कसैलाई कष्ट दिन्छौं भने भोलिको दिनमा अवश्य पनि हामीले कष्ट झेल्नैपर्छ । यही प्रकृतिको शाश्वत नियम हो । पृथ्वी गोलो छ, पालो सबैको आउँछ । हामी आफैं हिंस्रक छौं, हिंसा गरेर रमाउन खोज्छौं भने हामीले शान्ति कहाँ पाउँछौं ? जीवनभर सुख र शान्तिको खोजीमा भौंतारिँदै मर्नुपरिरहेछ मान्छे ।

यदि कसैले पिँजडाभित्र चरालाई कैद गरेर राखेका छौं भने आज अहिल्यैबाट छोडिदिऊँ । उड्न दिऊँ उनीहरुलाई उनीहरुकै संसारमा । चञ्चले, चुलबुले, चिरबिरे ती चरीहरु पनि आफ्नै बथानमा रमाउँथे । खुला आकाशमा विचरण गर्थे । बादलझैं डुल्दै संसार घुम्थे, पहाड, भन्ज्याङ, चौतारीहरुमा सुस्ताउँथे । आफूलाई मन पर्ने फलफूल तथा खानेकुराहरु खाएर मस्तले जिउँथे । आफ्नै गुँड बनाएर बस्थे, एकापसमा मायापिरती साट्थे, बचेरा बनाउँथे, हुर्काउँथे, नाच्थे, गाउँथे, खेल्थे । एकापसमा रमाइलो मनाउँथे । हामीलाई हाम्रो जीवन जति अमूल्य छ, त्यति नै अमूल्य जीवन उनीहरुको पनि हो ।